Historia parafii

Początki parafii Brańsk, zwanej wcześniej Brańsko, sięgają połowy XV w. Pomiędzy 1444 a 1447 rokiem król Kazimierz II Jagiellończyk (1447-1492) uposażył proboszcza brańskiego w trzech poddanych i daninę z trzech wiader miodu. Od 1460 do 1474 roku proboszczem brańskim był ks. Jakub (wspomniany przy fundacji Domanowa i Wyszoniek). W latach 1477-1484 proboszczem był tutaj ks. Stanisław. Dnia 18 stycznia 1493 roku Brańsk otrzymał prawo miejskie magdeburskie – z nadania wielkiego księcia litewskiego (od 1492) Aleksandra Jagiellończyka (1461-1506).

W 1514 r. proboszcz brański Adam Jakubowicz z Kotry (1514-1517), pisarz królewski, kanonik wileński i sandomierski otrzymał od króla Zygmunta I Starego źreb zwany Zaniewo dla kościoła w Brańsku. W 1517 r. proboszczem był ks. Leonard. Z powodu zaginięcia akt fundacyjnych, dnia 15 maja 1525 roku król Zygmunt I Stary (1506-1548) na prośby ówczesnego proboszcza ks. Mikołaja Kossobudzkiego (1525-1554), potwierdził dawne nadania na rzecz kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, św. Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Jerzego. W 1528 r. król uzupełnił to nadanie. W 1534 roku kościół brański królowa Bona uposażyła w wieś Załuskie (dawniej: Załuzie). Kolejne przywileje czynili królowie: 5 lipca 1564 roku – Zygmunt II August (1548-1572), 4 listopada 1646 roku – Władysław IV (1632-1648), 6 maja 1667 roku – Jan Kazimierz (1648-1668), 20 grudnia 1669 roku – Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673). W tym miejscu warto zaznaczyć, że w Brańsku istniała jeszcze jedna świątynia pw. Ducha Świętego, ufundowana 28 grudnia 1550 roku przez królowę Bonę Sforza d’Aragona (1494-1557). Był to tzw. kościół szpitalny, który został spalony przez Moskali wiosną 1660 roku. Od XVI do końca XVIII wieku w kościele brańskim odbywały się sejmiki szlachty ziemi bielskiej. W 1583 roku król Stefan Batory pozwolił ks. Stanisławowi Wilczopolskiemu proboszczowi brańskiemu (1581-1592) na pozyskanie drewna z Puszczy Białowieskiej do wzniesienia nowej świątyni w Brańsku. W 1594 roku – z polecenia króla Zygmunta III (1587-1632) – Jan Leśniowski (zm. 1595), ówczesny starosta brański (1590-1595), nadał kościołowi brańskiemu ulicę Kościelną (wcześniej Lacką), razem z mieszkańcami, domami i ogrodami. Decyzją ks. Marcina Szyszkowskiego (1554-1630), biskupa łuckiego (1604-1607), od 1604 roku Brańsk stał się siedzibą dekanatu. Pleban brański ks. Piotr Popławski decyzją króla polskiego (od 1632) Władysława IV Wazy (1595-1648) od 4 sierpnia 1637 roku pełnił funkcje komisarza królewskiego w niektórych kwestiach spornych.

W czasie „potopu szwedzkiego” w 1657 roku (maj-czerwiec) kościół został ograbiony i zdewastowany; kolejny raz podczas najazdu wojsk moskiewskich w 1660 roku (styczeń-luty). W 1709 roku wybuchł pożar, który strawił świątynię wraz z całym jej wyposażeniem i zgromadzonymi tam archiwaliami (część archiwum Ziemi Bielskiej). W 1714 roku staraniem dziekana brańskiego ks. Aleksandra Godlewskiego (prob. 1681-1722), zbudowano w miejscu spalonej kolejną, drewnianą świątynię ku czci Wniebowzięcia NMP, św. Piotra i Pawła i św. Jerzego. Jej poświęcenia w dniu 16 listopada 1716 roku dokonał wspomniany ks. Aleksander Godlewski. W latach rządów ks. Franciszka Antoniego Kobielskiego (1679-1755), biskupa łuckiego (1739-1755), odbyła się konsekracja świątyni. Po raz kolejny drewniany kościół uległ pożarowi 24 lipca 1800 roku. W 1810 roku na miejscu spalonego wzniesiono tymczasową, drewnianą kaplicę, staraniem ks. kan. Michała Dziewanowskiego (1754-1823), proboszcza brańskiego (1780-1823). Jej poświęcenia dokonał wspomniany proboszcz, za pozwoleniem kanonika kijowskiego ks. Ignacego Rakowskiego, proboszcza z Turośli, archidiakona białostockiego (1808-1814). Parafia brańska od 1823 roku, kiedy jej proboszczem został ks. kan. Kazimierz Kubeszowski (1765-1833), stała się (do 1853) siedzibą archidiakonów białostockich.

Obecny, murowany kościół pw. Wniebowzięcia NMP zbudowano w latach 1859-1862, staraniem ks. Wojciecha Kociołkowskiego (1818-1885), proboszcza brańskiego (1854-1885), pochodzącego ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Jego poświęcenia – na mocy pozwolenia ks. Adama Stanisława Krasińskiego (1810-1891), biskupa wileńskiego (1859-1883) – dokonał w XXV niedzielę po Zielonych Świątkach, czyli 18 listopada 1862 roku ks. Stanisław Włodkowski (1804-1879), dziekan bielski i proboszcz ciechanowiecki (1835-1864).

W czasie ostatniej wojny wycofujące się wojska niemieckie w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia 1944 r. podpaliły kościół. Jego odbudowę prowadzili: ks. Józef Chwalko (1906-1945), wikariusz brański (1935-1945), ks. kan. Kazimierz Łomacki (1900-1962), proboszcz brański (1945-1959), a także ks. kan. Franciszek Smorczewski (1906-1975), kolejny proboszcz (1959-1975). W dniu 2 czerwca 2002 roku ks. bp Antoni P. Dydycz dokonał poświęcenia czyli konsekracji głównego ołtarza z nowym obrazem NMP Wniebowziętej, który został zbudowany staraniem ks. prał. Romana Wodyńskiego (prob. 1988-2005). Podczas obchodów 150 – lecia istnienia obecnego kościoła, czyli 30 września 2012 roku ks. bp Antoni P. Dydycz dokonał rekonsekracji świątyni oraz poświęcił dotychczasowy ołtarz soborowy.
Obok kościoła znajduje się murowana dzwonnica zbudowana w latach 1859-1862, staraniem wspomnianego ks. Wojciecha Kociołkowskiego. Staraniem ks. prał. Janusza Łoniewskiego w 2008 r. została gruntownie odrestaurowana.

W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła stoi murowana plebania zbudowana w latach 1893-1902 przez ks. Antoniego Songajło (ur. 1867), proboszcza brańskiego (1893-1902). W latach 1991-1993 została ona gruntownie przebudowana staraniem ks. prał. Romana Wodyńskiego, według projektu inż. Stanisława Szymańskiego, Jerzego Olechnowicza i Małgorzaty Piotrowicz z Gdańska. W głębi posesji kościelnej znajduje się dom parafialny postawiony w 1982 roku przez ks. dr. Henryka Kardasza (1914-1995), proboszcza brańskiego (1975-1988).

Kaplice

Oleksin (dawniej: Olexin) – kaplica pw. Przemienienia Pańskiego, zbudowana została w latach 1979- 1980, staraniem wspomnianego ks. kan. Henryka Kardasza i ówczesnego wikariusza ks. Ryszarda Starczewskiego (1951-2000). Jej poświęcenia dokonał 10 sierpnia 1980 roku ks. bp Władysław Jędruszuk (1918-1994), administrator apostolski diecezji pińskiej (1967-1991). Tenże biskup dekretem z dnia 4 czerwca 1982 roku ogłosił ją jako publiczną w sensie kościelnym.
Załuskie Koronne (dawniej: Zalozie/Zaluzia) – pierwsza kaplica została tutaj wzniesiona po II wojnie światowej staraniem wspomnianego ks. Kazimierza Łomackiego. W dniu 9 listopada 1980 r. ks. bp Władysąłw Jędruszuk nadał jej rangę kaplicy publicznej. Obecna kaplica pw. Maki Bożej Nieustającej Pomocy został zbudowana w latach 1983-1984 staraniem ks. kan. Henryka Kardasza i ks. Mieczysława Baranowskiego, ówczesnego wikariusza brańskiego (1980-1985). Jej projekt wykonał inż. Stanisław Smaczny z Białegostoku. Kamień węgielny poświęcił w dniu 3 lipca 1983 roku ks. bp Władysław Jędruszuk (1918-1994), administrator apostolski diecezji pińskiej (1967-1991), który rok później w dniu 9 września dokonał również poświęcenia tejże świątyni.
Kaplica w Domu Zakonnym Córek Najczystszego Serca NMP w Brańsku. W dniu 8 kwietnia 2004 r. ks. bp. Antoni P. Dydycz erygował w Domu Zakonnym Sióstr Sercanek w Brańsku przy ulicy Kościelnej kaplicę pw. Najczystszego Serca NMP. Jednocześnie zezwolił na umieszczenie w niej tabernakulum i stałe przechowywanie Najświętszego Sakramentu.

Oprac. ks. Zbigniew Rostkowski

Źródło: http://drohiczynska.pl/bransk-parafia-wniebowziecia-nmp/ (dostępne na dn. 28.11.2016r.)